VAY TRÊN THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH QUỐC TẾ

22 tháng 11 năm 2015

Về hồ sơ vay mượn trên thị trường tài chính quốc tế hay vay mượn từ trong nước thì lợi ích càng tốt vì ít bị áp lực trả lãi như vay trên thị trường tài chính quốc tế. Cụ thể, ta thấy, các nước đã thành công vay mượn lợi ích từ dân chúng để tiết kiệm chi phí trả lãi mà ít bị rủi ro vỡ nợ như Nhật, Hàn Quốc, Singapore,...để làm được việc này, ngoài văn hóa từ chức của các chính phủ và còn có khí cụ tài chính là "chính phủ vay phải cam kết bằng lời hứa sẽ trả lãi theo kịp đà mất giá của đồng bạc, nếu đồng bạc bị mất giá,...". Đó là việc không dẽ dàng chút nào đối với VN, khi đồng bạc quốc gia này luôn bị mất giá theo thời gian và khi mất giá thì không bao giờ tăng lại.

Đi vay nợ không hẳn là xấu, bất kể ai từ cá nhân, đến tập thể doanh nghiệp hay các chính phủ một quốc gia đều từng đi vay, để làm "đòn bẩy tài chính" (financial leverage) để đầu tư và kiếm lời, nếu mình khôn hơn thiên hạ. Nó là hữu ích đẻ rút ngắn thời gian làm giàu cho cá nhân, công ty cũng như để các nước rút ngăn thời gian nhằm phát triển đất nước nhanh hơn thay vì phải ngồi đợi tích lũy từng bạc lẻ mất nhiều thời gian và cũng mất đi cơ hội làm giàu cho mình và đất nước.

Chẳng hạn, lấy thí dụ trường hợp dự án xây sân bay Long Thành, về lý thuyết, dự án này nếu được công bố đầy đủ việc "nghiên cứu khả thi" (feasibility study), cho quốc dân mà người ta chứng minh thuyết phục được thị trường về lợi ích của nó thì rất dễ đi vay, thậm chí vay trong nước của người dân. Vì cần hiểu rằng đi vay trên thị trường nó phải khởi đầu bằng các cố gắng giải thích các hiện tượng diễn ra trên thị trường. Chính vì đây là dự án mang tầm vóc cấp quốc tế, và mang tính chủ quyền quốc gia nên cần có sự tham dự của các kỹ sư, kinh tế gia, luật gia và giới kiểm toán, vì họ sẽ là những người trả lời cho các câu hỏi thiết yếu nhất là nên xây dựng sân bay Long Thành chứ không phải mấy ông đại biểu quốc hội bấm nút là cứ việc xây rồi đi vay, sau này ai trả thì hết ai rõ mà chỉ có người nào đang còn sống gia đoạn đó sẽ phải gánh nợ trả thay.

Khi đi vay như vậy tất nhiên, nếu vì lý do người ta duy ý chí mà không thẩm định rủi ro hay không cần lắng nghe ý kiến của giới phân tích kinh tế, giới kỹ sư,...khi dự án gặp sự cố như đội vốn, hoặc bị nhóm lợi ích chi phối thì hậu quả rất nặng nề cho đất nước, và đôi khi lan rông ra tất cả các lĩnh vực khác trong kinh tế. Cụ thể thì tự hỏi là tiền đầu tư, vay để làm cái gì và sẽ gặp những hậu quả gì, phí tổn nào sau này, lợi ích của nó có đáp ứng như kỳ vọng hay không? Bởi thực tế, nhà nước cũng không tạo ra của cải và tiền bạc. Việc lấy tiền đầu tư vào đó để xây sân bay Long Thành, hoặc vay bây giờ để sẽ trả sau này là những quyết định sẽ có hậu quả đến người dân phải trả sau này qua thuế hoặc lạm phát.

Tất nhiên khi đi vay ở thị trường tài chính quốc tế, trái phiếu do chính phủ phát hành, là trái phiếu quốc trái để vay nợ có độ rủi ro rất thấp vì nhà nước có độ tin cậy cao, vì nhà nước có thể dễ dàng tăng thuế để chi trả, mà ta hiểu là chủ quyền tối cao, tức là trách nhiệm cũng tối cao của cấp quốc gia đó khi đi vay nên đừng mong là mình quỵt nợ họ.

Khi đi vay để đầu tư thực tế thì chủ nợ, tức giới đầu tư và con nợ, là nước đi vay, thì ai cũng muốn đôi bên đều có lợi cả. Chủ nợ đều mong muốn dự án vay mượn đó hoàn thành tốt và có lợi ích về kinh tế để họ được trả lãi và vốn đúng hạn, họ cũng mong muốn cho nước đó vay với lãi suất vừa phải, nếu con nợ minh bạch. Nhiều chuyên gia kinh tế VN và các ban bộ nhiều khi họ cứ nghĩ là muốn vay là có tiền ngay, vì họ nghĩ nếu dự án đó thất bại thì nhượng lại cho giới đầu tư khai thác trong kỳ hạn nào đó, hay bán lại dự án, hoặc nghĩ rằng chúng ta có hàng tá cảng biển hàng trăm ngàn tòa nhà cao ốc đất vàng cũng có trị giá cả trăm hay ngàn tỷ USD thì lo gì chúng tôi quỵt nơ. Thực tế không đơn giản như vậy!

Ta nên nhớ rằng nghiệp vụ vay lãi trên các thị trường tài chính, ngân hàng hay giới đầu tư quốc tế không thể và chẳng cần vào tận VN lục hồ sơ xem "tiền án vay nợ, hay tài sản thế chấp", hay các quốc gia nào đó để cứu xét xem doanh nghiệp hay ngân hàng muốn vay tiền đó có trụ sở giao dịch hoành tráng với tòa cao ốc có kích thước to bằng cả tòa nhà Willis Tower, hay Tháp Willis, trước kia là Sears Tower, là một tòa nhà chọc trời ở Chicago, cao hơn 110 tầng, cao đến 442 m, kích thước to hơn cả sân bóng đá tại sân vận động Old Trafford của đội banh Manchester United làm vật thế chấp là được. Giới đầu tư hay chủ nợ, họ chẳng cần quan tâm đến những tài sản thế chấp đó, mà họ chỉ quan tâm nước đi vay phải trả lãi đúng kỳ hạn, và cả vốn vay gốc khi đáo hạn.

Khi ấy giới đầu tư thường chỉ căn cứ trên cách đánh giá của các công ty thẩm định tài chính như Standard & Poor’s, Moody's, Fitch Ratings để quyết định là có nên cho doanh nghiệp hay ngân hàng ấy vay tiền không, và nếu cho vay thì phải trả tiền lời tối thiểu là bao nhiêu để trang trải các rủi ro có thể xảy ra cho họ.

Phía đi vay nợ cũng không tự đi vay được mà phải nhờ một số ngân hàng có uy tín trên quốc tế như Royal Bank of Scotland, Lloyds Bank (FTSE 100, mã chứng khoán RBS: LN), HSBC, Morgan Stanley (NYSE: MS) PMorgan Chase (NYSE, Dow Jones: JPM), Bank of America (NYSE: BAC), Citigroup (NYSE: C), Deutsche Bank yết giá tại Frankfurt của chỉ số chứng khoán DAX (FWB: DBK), tại New York mã chứng khoán của Deutsche Bank (NYSE: DB), Société Générale, Crédit Agricole (Pháp),...họ làm trung gian, và mời một công ty khác có uy tín làm cố vấn cho việc phát hành tờ giấy nợ là trái phiếu đó để vay, tất nhiên các khoản chi phí đó phải do phía VN trả cho họ, tức cũng là tiền ngân sách, là tiền thuế của dân mà ra.

Trong quá trình đầu tư dự án xây cất sân bay Long Thành mà thấy hiệu quả và vượt tiến độ, thì nếu VN phát hành thêm trái phiếu để vay cho dự án, tất nhiên việc vay sẽ dễ hơn, và lãi suất có thể hạ, bởi chủ nợ và chủ đầu tư đều thấy ra dự án là tốt và có hiệu quả cũng như có những lợi ích kinh tế lớn lao.

Tuy nhiên, ngược lại trong quá trình thi công xây cất dự án mà gặp rủi ro như đội vốn, dự án không hiệu quả vì tham nhũng, hay lợi nhóm chi phối, cũng như sự dư thừa sân bay không cần thiết. Vì một nước khác cũng tung ra dự án xây sân bay lớn như sân bay Long Thành, nếu VN tiếp tục đi vay thì các chủ nợ sẽ đòi lãi suất cao hơn, hoặc họ không cho vay, nếu họ sợ rủi ro họ sẽ bán lại các tờ giấy nợ đó cho nhà đầu tư khác hoặc họ sẽ tăng lãi suất lên. Nếu lãi suất tăng lên vì rủi ro nợ công gia tăng mà đầu tư không hiệu quả thì các khoản nợ nước ngoài khác cũng bị áp lực tăng lãi suất, dẫn đến các khoản vay bằng đồng nội tệ trong nước sẽ tăng theo và đưa vào vòng xoáy nợ nần là không tránh khỏi.

Đấy là bài học về chuyện vỡ nợ của một quốc gia giàu tài nguyên mà quản lý kinh tế quá tồi tệ là Argentina, với nền kinh tế lớn thứ ba tại châu Mỹ La Tinh, dù quốc gia này có tổng sản phẩm nội địa lên tới 540 tỷ USD trong năm 2014, thấp hơn so với mức 622,06 tỷ USD vào năm 2013, do từ ngày 31/07/2014 Argentina lâm vào thế "mất khả năng thanh toán" khiến quốc gia này bị đuổi ra khỏi thị trường tài chính quốc tế vì tiền vay nợ đầu tư xây cất không thẩm định rủi ro khi vay nợ tài trợ các dự án xây cất rất hoành tráng mà không dùng tới và bỏ hoang hư hỏng và vứt đi vì thiếu tiền bảo trì.

Hãy mường tượng, lãi suất chỉ đạo của Argentina hiện nay 21,92%, mức cao nhất mọi thời đại là 91,19% vào tháng 4/2002, bởi hành vi "mất khat năng thanh toán và vỡ nợ kỹ thuật nhiều lần". Điều này khiến tỷ giá liên ngân là tỷ lệ lãi được tính vào các khoản vay ngắn hạn (tối đa 15 ngày) giữa các ngân hàng tại Argentina lên đến 25,12%, và mức cao nhất ngất ngưởng lên đến 1.389,88% vào tháng 3/1990, cũng lại là năm mà quốc gia này tuyên bố "mất khả năng thanh toán". Đối với lãi suất cho vay của ngân hàng thì muốn cho vay lãi bao nhiêu cũng được, tức mất kiểm soát. Giá xăng bán lẽ đắt đỏ lên đến 1,31 USD / lít,...và nhiều thứ thuế tăng. Nói chung, những quốc gia đi vay đầu tư không hiệu quả và nợ nần cao, lãi suất đều rất cao.